Çfarë thuhet në marrëveshen e Montreux-it për mbylljen e hyrjes në Detin e Zi për Rusinë?

Konventa e Montreux e vitit 1936 lejon Turqinë të ndërpresë çdo tranzit anijesh midis Detit të Zi dhe Mesdheut gjatë kohës së luftës.
Menjëherë pasi Rusia nisi sulmet ajrore dhe tokësore kundër Ukrainës të enjten në mëngjes, Kievi i bëri një kërkesë zyrtare Ankarasë për të mbyllur ngushticat turke për anijet ruse.

“Ne po bëjmë thirrje që hapësira ajrore, ngushticat e Bosforit [Stambollit] dhe Dardaneleve [Çanakala] të mbyllen. Kërkesën tonë përkatëse ia kemi përcjellë palës turke. Në të njëjtën kohë, ne duam të vendosen sanksione ndaj palës ruse”, tha ambasadori ukrainas në Turqi Vasyl Bodnar në një shtyp në Ankara.

Türkiye tha se nuk dëshiron përshkallëzim të mëtejshëm dhe i bëri thirrje Rusisë që të ndalojë të gjitha veprimet në Ukrainë.

Türkiye “ka studiuar të gjithë skenarët e mundshëm në lidhje me Konventën e Montreux. Janë bërë të gjitha përgatitjet ligjore dhe diplomatike. Ne do të vazhdojmë të ndjekim zhvillimet”, tha zëdhënësi i AK Partisë Omer Çelik.

Ankaraja po vëzhgon ndikimet e mundshme ekonomike, politike dhe të ngjashme të agresionit të vazhdueshëm rus në Ukrainë, tha ai.

Kërkesa e vendos Turqinë, një anëtare e NATO-s, e cila ndan një kufi detar me Rusinë dhe Ukrainën në Detin e Zi, në një lidhje unike. Ajo ka lidhje të mira me të dy vendet dhe e ka pozicionuar veten si një ndërmjetës neutral për zgjidhjen paqësore të krizës, duke e bërë atë një lojtar thelbësor në konfliktin aktual.

Sipas Konventës së Montreux të vitit 1936, Ankaraja ka kontroll mbi ngushticat dhe mund të kufizojë çdo anije – civile apo ushtarake – nga tranziti gjatë kohës së luftës ose nëse kërcënohet.

Konteksti historik

Përpara Konventës së Montreux, ngushticat turke rregulloheshin nga Konventa e Lozanës e vitit 1923, e cila kishte vendosur disa rregulla se si anijet ushtarake mund të përdornin ngushticat.

Në vitin 1933 Adolf Hitleri erdhi në pushtet në Gjermani dhe u zotua të ndiqte politikat ekspansioniste.

Në vitin 1936, Britania, Bashkimi Sovjetik dhe Türkiye u takuan në Montreux, Zvicër, dhe ranë dakord për t’i kthyer ngushticat (Bosfori, Dardanelet dhe Deti Marmara) nën kontrollin turk.

Konventa e Montreux u ratifikua nga Turqia, Britania, Franca, BRSS, Bullgaria, Greqia, Gjermania, Jugosllavia dhe Japonia.

Tre pozicionet më të rëndësishme që duhej të balancoheshin ishin midis Turqisë, BRSS dhe MB. Türkiye donte të rimilitarizonte zonën dhe të fitonte sa më shumë kontroll mbi ngushticat që të ishte e mundur; BRSS dëshironte kalim të pakufizuar në mënyrë që flota e tyre e Detit të Zi të mund të kishte akses në Mesdhe; dhe britanikët donin të vendoseshin disa kufizime mbi ndikimin e BRSS në Mesdhe.

Marrëveshja përfundoi si një kompromis midis këtyre tre konsideratave.

Cilat janë rregullat?

Marrëveshja garanton kalimin e lirë të anijeve civile për të përdorur ngushticat turke, përveç nëse ato janë nga një vend me të cilin Turqia është e përfshirë në luftë, duke i dhënë asaj autoritetin për të mbyllur ngushticat për të gjitha anijet tregtare nëse dëshiron.

Me anijet luftarake, ka më shumë kufizime. Nëse Turqia është në luftë, Ankaraja ka të drejtë të bëjë gjithçka që është e nevojshme, duke përfshirë mbylljen e ngushticave. Nëse shtetet e tjera janë në luftë dhe Turqia është neutrale, ngushticat janë të mbyllura për ato vende ndërluftuese.

Në kohë paqeje, rregullat janë pak më të komplikuara.

Konventa nuk lejon transportuesit e avionëve, por nuk përmend anijet që janë projektuar për qëllime të tjera, por që mund të mbajnë edhe avionë. Në këtë rast, Ankaraja është vendimmarrësja përfundimtare në varësi të kohës së luftës dhe paqes.

Qeveria turke duhet të autorizojë gjithashtu avionët nëse kalojnë nëpër ngushticat.

Nëndetëset gjithashtu nuk lejohen të kalojnë ngushticat turke. Por shtetet e Detit të Zi – Rusia, Ukraina, Bullgaria, Rumania dhe Gjeorgjia – mund të ndërtojnë nëndetëse jashtë Detit të Zi dhe t’i transportojnë ato përmes ngushticave dhe mund të dalin nga Deti i Zi për mirëmbajtje duke dhënë njoftimin e duhur.

Ministri i Jashtëm i Turqisë Cavusoglu nënvizoi se ekspertët po punojnë për të përcaktuar nëse ka një armiqësi.

Nëse Ankaraja vendos se është një luftë, ajo mund të ndalojë anijet, shtoi Cavusoglu, duke vënë në dukje se Turqia nuk është pjesë e asnjë lufte.

“Por edhe nëse e ndalojmë, rusët kanë të drejtë [kalimi]. Gjatë negociatave, Rusia e ka ndryshuar atë klauzolë. Nenet e 19, 20 dhe 21 i rregullojnë ato,” tha ai.

Ekziston gjithashtu një prani e kufizuar detare për shtetet jo të Detit të Zi. Për shembull, ata nuk mund të ndjekin operacionet e ekspeditës, as të kenë një kalim anijeje që është më e madhe se 10,000 tonë. Anijet e një vendi jo të Detit të Zi nuk mund të kalojnë një total prej 30,000 tonësh në çdo kohë dhe lejohen të qëndrojnë në rajon jo më shumë se 21 ditë.

Anijet luftarake të shteteve të Detit të Zi që janë më të mëdha se 15,000 tonë mund të kalojnë Ngushticën të vetme, të shoqëruara nga jo më shumë se dy shkatërrues me njoftim paraprak adekuat.

Të gjitha vendet jo të Detit të Zi që dëshirojnë të dërgojnë anije duhet të njoftojnë Ankaranë 15 ditë për kalim, ndërsa shtetet e Detit të Zi duhet të japin një njoftim prej 8 ditësh.

Konventa e OKB-së e vitit 1994 mbi të drejtën e detit ka nxitur thirrje për një rishikim të Konventës së Montreux. Megjithatë, Turqia nuk është nënshkruese e traktatit të OKB-së për shkak të mosmarrëveshjes së saj të gjatë me Greqinë, kështu që pakti i Montreux ka mbetur në fuqi.

Që kur tensionet janë ndezur mbi Ukrainën, zyrtarët turq kanë pohuar se Montreux është thelbësor për ruajtjen e paqes në rajon.

Nuk ka asnjë specifikim se çfarë pozicioni do të mbante Turqia nëse do të shpërthente lufta midis Rusisë dhe Ukrainës.

Deri më tani, Presidenti Rexhep Tajip Erdogan ka thënë se Turqia do të veprojë në unitet me aleatët e saj të NATO-s nëse Rusia pushton.

Të martën, Erdogan e quajti “të papranueshme” njohjen e rajoneve separatiste të Ukrainës nga presidenti rus Vladimir Putin dhe një shkelje të qartë të sovranitetit të Ukrainës.

Pas sulmit të sotëm rus në Ukrainë, presidenti turk shkroi në Twitter se “Turkiye mbështet luftën e Ukrainës për të mbrojtur integritetin e saj territorial” dhe ai “i vinte keq” që të dy palët me të cilat Ankaraja ka lidhje të ngushta ishin “ballë për ballë në këtë mënyrë. ”

Komente